Evimiz Basılırsa... Hak
Rehberi

Avukat Gültekin, bianet'e, bir sabah kapımız polis
tarafından çalındığında neler yapmamız gerektiğini, haklarımızın
ne olduğunu ve hukuksuzluklarla nasıl baş edebileceğimizi
anlattı.

 

src="http://www.bianet.org/resim/olcekle/45067/490/284" width="490"
/>

"Ev aramalarındaki uygulama ile hukuka ve kanuna uygun
işlemler arasında çok büyük farklar var."

İstanbul
Barosu Ceza Muhakemeleri Kanunu (CMK) servisinde arama konusunda eğitim
veren ve vatandaşın savunma hakları üzerine akademik çalışması
bulunan Avukat Volkan Gültekin'e "Bir sabaha
karşı polis kapımızı çalarsa ne yapmalıyız?" diye
sorduk.

Gültekin'in yanıtları, hem "baskınlarda"
vatandaşın haklarının ne olduğuna hem de gerçekte uygulamanın nasıl
yürüdüğüne dair bir rehber niteliğinde.

"Türkiye'deki
ev aramalarının yüzde 90'ı kanuna ve hukuka aykırı
yapılıyor" diyen Gültekin, haklarımızı şöyle
anlattı:

Sabah 04:00'e arama yapılır
mı?

CMK'nın 118. maddesine göre, konutta, işyerinde
veya diğer kapalı yerlerde yani kamuya açık olmayan yerlerde gece vakti
arama yapılamaz. Polisin sabaha karşı, yani gece gelmesinin sebebi,
kişiyi en savunmasız halinde yakalamak ve avukatının aramaya nezaret
etmesini geciktirmek.

Gece yapılan aramalar, bu maddenin ikinci
fıkrasında yer alan  "suçüstü" veya "gecikmesinde
sakınca bulunan halleri" içeren maddelere dayandırıyorlar. Ancak
hakimin arama kararında, bunun nedenleriyle birlikte ayrıntılı ve
gerekçeli şekilde belirtilmeli.

Ancak kararlarda çoğunlukla
"gece arama yapılabileceği" yazarken bunun nedenleri/gerekçesi
belirtilmiyor.

Gece arama ve konutta, işyerinde veya diğer kapalı
yerlerde yani kamuya açık olmayan yerlerde arama hiçbir şekilde kolluk
amirinin yazılı emri ile arama yapılamaz. Hakim kararı olmadan savcının
yazılı emri ile yapılan aramalar 24 saat içerisinde yetkili hakimin
onayına sunulur, hakim kararını 48 saat içinde açıklar. Hakim bu süre
içerisinde kararını açıklamazsa bu arama işlemini iptal etmiş
sayılır.

Ev araması ne kadar
sürebilir?

Aramanın başlama ve bitiş saatlerinin kararda
belirtilmesi gerekiyor. Ancak uygulamada kararlar çoğunlukla 24 saat, 48
saat, hatta 72 saat şeklinde arama yetkisi veriyor. Bu işlem hukuka
aykırı.12 saatlik arama kararı bile fazladır, işlem en kısa sürede
bitirilmeli.

Aramanın uzun süreceği öngörülüyorsa aramada daha
fazla polisin görevlendirilmesi gerekir. Yasalarda "gece" kavramı
güneş batmadan bir saat sonrası ve güneş doğmadan bir saat öncesi
olarak belirtilir. Sabaha karşı 04:00'te kapıyı kırıp giren polis,
sabah 08:00'de gelmiş gibi tutanak tutuyor. Tutanak mutlaka kontrol
edilmeli.

Hakim kararında ne yazmalı?

Polis
kapımızı çaldığında ilk soracağımız soru, "Bana aramanın
nedenini söyleyin" olmalı, polis arama kararını tebliğ etmek
zorunda.

Arama yapılabilmesi için mutlaka hakim kararı olmalı,
hakim kararı yoksa arama yapılamaz. Kararın bir örneğini size elden
sunmalı. Polis hem aramanın nedenini hem de hakim kararıyla ilgili
detayları anlatmalı.

Aramaya itiraz hakkım var
mı?

Vatandaşın, arama kararını okuyup inceleme yetkisi
var. Anayasa'nın 20. ve 21. maddelerine göre, arama ancak usulüne
uygun verilmiş hakim kararıyla yapılır. Ceza Muhakemeleri Kanunu'nun
(CMK) 267. maddesine göre de hakim kararları itiraza tabidir. Arama
sürerken de itiraz hakkımız var, itiraz kabul edilirse arama
durdurulabilir.

İtiraz, hakimliğe kişinin kendisi ya da avukatı
tarafından yapılabilir.

Polis arama kararını ibraz etmemekle bu
hakların kullanılmasını da engellemiş
oluyor.

Haklarımızı bilmiyorsak?

Ev
aramasında kolluk kuvvetlerinin, "Miranda Kuralları"
çerçevesinde vatandaşın haklarını hatırlatması gerekiyor. Aleyhine
delil vermeme hakkı, bir yakınına haber verme hakkı, avukat çağırma
hakkı gibi hakların baştan kişiye anlatılması gerekiyor. Vatandaş
haklarının hatırlatılmasını talep edebilir.

Ancak Türkiye'de
bunun örneğini göremiyoruz. Onun yerine vatandaşlara "şüpheli ve
sanık hakları formu" uzatılıyor ve imzalanması isteniyor. Form
okunmadan imzalanmamalı.

Nasıl avukat
tutacağım?

Beş yıl üstü cezaları içeren ve çocuklarla
ilgili soruşturmalarda zaten zorunlu olarak barodan avukat atanması
gerekiyor. Yani, böyle bir suç şüphesi altında olan vatandaş için
polisin, savcının veya yargılama sırasında mahkemenin barolardan avukat
talep etmesi lazım.

Beş yıl üstü ya da altı tüm suçlamalarda,
vatandaş ekonomik durumunun bir avukat tutmaya yetmeyeceğini ve ve
avukatsız hiçbir işleme rıza göstermediğini, bu nedenle avukat
talebinde bulunduğunda ise polis, savcılık veya mahkeme baroya başvurmak
ve avukat istemek zorunda.

Avukatın gelmesi şart
mı?

Avukat bulundurmak zorunlu değil ancak CMK'nın 120.
maddesine göre polis avukatın aramaya nezaret etmesine engel olamaz. Ancak
birçok durumda avukat haberdar edilmediğinden aramalar avukatsız
yapılabiliyor.

Avukatımıza nasıl
ulaşacağız?

Telefona el koymayı kapsayan bir karar yoksa
veya gözaltına alınmıyorsanız telefona el koyamazlar.

Telefona el
koydukları durumlarda da polis avukatını araması için kişiye bir
telefon temin etmek zorunda ya da bizzat kendisinin avukata ulaşması
gerekiyor. Avukat istenilen durumda, polisin işlem yapması için de
avukatı beklemesi zorunlu.

Aramalarda savcı bulunur
mu?

Tüm aramalarda Cumhuriyet savcısı bulunmalı ancak bu
uygulamada yapılmadığından onun yerine kanuna göre muhtar ya da ihtiyar
heyetinden, komşulardan iki kişi aramalara nezaret
etmeli.

Aramayı nasıl yapacaklar?

Polis içeri
girdiği an, tüm odalara kalabalık şekilde ve aynı anda giriyor. Bu da
aramanın yapılmasını nezaret edenler ve avukat açısından yapılanı
denetlenemez hale getiriyor.

Polisin, odaları tek tek arayarak
kapılarını tek tek mühürlemesi gerekiyor.

Ev
arkadaşımın eşyalarını arayabilirler mi?

Hakkında arama
kararı bulunan kişinin kullanım alanı dışındaki yerlerde/odalarda
arama yapılamaz. Suç şüphelisi dışındaki kişilerin kullanım
alanları ve eşyaları aranamaz. Arandığı takdirde şikayette bulunma
hakkı var.

Zarar verilen eşyalar için de ayrıca şikayette
bulunulabilir. Buna dair görüşle arama tutanağına
yazılabilir.

Bilgisayarımı alabilirler
mi?

Bilgisayarlarda arama yapılabilmesi için başka türlü
delil elde etme imkanının bulunmaması gerekir. Bilgisayarlarda arama
işlemi savcının yazılı emri ile dahi yapılamaz. Ancak, hakim kararı
ile arama yapılabilir. El koyma yapılabilmesi için hakim kararının el
koymayı da kapsaması gerekir.

Bilgisayara el konabilmesi için şifre
nedeniyle bilsiayarın yedeğinin arama mahalinde alınamaması gerekir.
Hakim kararı da ancak bu şartlar altındaki bir el koyma işlemini
kapsayabilir.

Bilgisayar ve harddisk aramalarını CMK'nın 134.
maddesi düzenliyor. Buna göre, bilgisayarın aslı alınmaz, bilgilerin
yedeklemesi yapılır ve polis bu yedekleri alabilir.

Ama uygulamada
tam tersi yapılıyor, polis bilgisayarın kendisini alıp yedeğini kişiye
veriyor. Bazen yedeğini de vermiyor. Dolayısıyla denetim imkansız hale
geliyor.

Alınan CD'leri nasıl kontrol
edeceğim?

CD'ler veya evrakları arama sırasında
paraflama, imzalama veya mühür koyma hakkınız var. CD'ler ve
evrakların konulduğu çuval bağlanıp mühürleniyor. İçinde olanların
yazılı olduğu tutanakta da evi arana kişinin imzası oluyor.

Bu
çuval açılırken kişiyi veya avukatını çağırıyorlar. Ancak polis
avukatın gelmesini beklemeden tutanağın mührünü açabiliyor. Mühür
açılırken de ayrı bir tutanak tutuluyor. Buna da ikinci kez parafınızı
koyuyorsunuz.

Ancak CD' nin içeriğini kontrol etme şansının
olmadan, tek halde teslim edilen CD'ler alınırken, teslim tutanağına
"içeriği anlaşılamadı" şeklinde şerh
düşülmeli.

Evimize konulan bir CD'yle ilgili önlem alma
şansımız var mı?

Bu çok kolay değil. CD'lerin
üzerine mühür koymayabilir ya da kendi CD'lerinize ayırt edici bir
imza atabilirsiniz.

Y da CD'leri bilgisayarınıza tek tek takıp
bakarak kontrol edebilirsiniz. Arama tutanağını imzalarken de hangi
CD'lerin size ait olmadığını yazabilirsiniz.

Hukuka
aykırı uygulamaları nasıl belirleyeceğiz?

Aramanın
sonunda tutulan tutanağa şerh koyarak aramanın kaçta başladığını,
yapılan kanunsuzlukları, yanlış ve haksız uygulamaları, kendinize ait
olmayan eşyaların neler olduğunu belirtebilirsiniz.

Polis bu şerh
düşüldüğünde kişiye veya avukatına tutanağın örneğini vermek
istemiyor ama böyle bir hakkı yok. İmzalanan her tutanağın örneğini
kişiye vermek zorunda.

Bu tutanaklara hakim kararıyla dahi gizlilik
kararı konulamaz.

Polisin arama sırasında soru sorup ifade alma
işlemi yapma yetkisi yok.

Hukuka aykırı aramalar için TCK'nın
120. maddesi ile haksız arama suçu düzenlenmiştir. Bu suç kapsamında
suç duyurusunda bulunabilirsiniz. Bunun dışında Valiliklerde bulunan İl
İnsan Hakları Kurullarına da gerekli şikayetler ile ayrıca idari
şikayetlerde bulunabilirsiniz.

Polis açısından 4483 Sayılı Kanun
kapsamında suç duyurularında soruşturma izni verilmediğinden, idari
şikayetler ile İl İnsan Hakları Kurullarına yapılan şikayetler
caydırıcı olabiliyor. Bu kurullar, hukuksuz uygulamalar açısından
işletilmelidir.

Kaynak: bianet