Kamusal Bilgi Alanı
Manifestosu
Kamusal Bilgi Alanı Manifestosu
Kamusal Bilgi Alanı Manifestosu, Avrupa Kamusal Bilgi
Alanı Tematik Ağı COMMUNIA bağlamında hazırlanmıştır.
Önsöz
Kitap, yalnızca bir kitap olarak yazara aittir, ama
düşünce olarak –kelimeler o kadar engin değildir-
insanlığa aittir. Bütün zihinler bunda söz sahibidir. Eğer
yazarın hakkı ve insan ruhunun hakkı olmak üzere iki haktan biri feda
edilecek olsaydı, yazarın hakkının feda edilmesi gerekirdi,
çünkü bizim tek önceliğimiz halkın
çıkarıdır ve halkın çıkarı her şeyden önce
gelmelidir. (Victor Hugo, Discours d'ouverture du Congrès
littéraire international de 1878, 1878)
"Pazarlarımız, demokrasimiz, bilimimiz, ifade
özgürlüğü geleneklerimiz ve sanatımız, telif
haklarıyla korunan bilgi malzemelerinden çok,
kullanımı serbest malzemelerden oluşan bir Kamusal
Bilgi Alanı'a muhtaçtır.Kamusal Bilgi Alanı, iyi
olan ne varsa telif hakkı koruması altına alındıktan sonra geriye kalan
işe yaramaz artıklardan ibaret değildir. Kamusal Bilgi Alanı,
kültürümüzün yapı taşlarını
çıkardığımız yerdir. O, aslında,
kültürümüzün büyük bir
parçasıdır." (James Boyle, The Public
Domain, s.40f, 2008)
Kamusal Bilgi Alanı, telif hakkı koruması altında
olmadığı için ya da telif hakkı sahipleri bu engelleri kaldırmaya
karar verdiği için, genellikle telif hakkı korumasına tabi
kullanım ya da yeniden kullanıma ilişkin bütün kısıtlamaların
kaldırıldığı bilgi sermayesidir. Paylaşılan bilgilerimizle ve
kültürümüzle ifade edilen, öz-anlayışımızın
temelidir. Yeni bilgilerin ve yeni kültürel eserlerin ham
maddesidir. Kamusal Bilgi Alanı, bu hammaddelerin neredeyse sıfıra yakın
yeniden üretim maliyeti ile kullanılabilmesini ve toplumun
bütün üyelerinin bu hammaddeyi geliştirebilmesini sağlayan
koruyucu bir işleyiş rolünü üstlenir. Sağlıklı ve etkin
bir Kamusal Bilgi Alanının varlığı, toplumlarımızın sosyal ve
ekonomik refahı için son derece gereklidir. Kamusal Bilgi Alanı,
eğitim, bilim, kültürel miras ve kamusal bilgiler alanında
önemli bir rol oynamaktadır. Sağlıklı ve etkin bir Kamusal Bilgi
Alanı, Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi'nin 27. Maddesi, 1.
Fıkrasında yer alan ilkelerden ("Herkes, topluluğun
kültürel faaliyetine özgürce katılmak, güzel
sanatları tatmak, ilim sahasındaki ilerleyişe iştirak etmek ve bundan
faydalanmak hakkını haizdir.") dünyadaki herkesin
yararlanabilmesini sağlamak için gerekli ön koşullardan birini
oluşturmaktadır.
Sayısal ağ tabanlı bilgi toplumu, Kamusal Bilgi Alanı
Kamusal Bilgi Alanı konusunu, telif hakları tartışmasının ön
saflarına taşımış bulunmaktadır. Kamusal Bilgi Alanı korumak ve
güçlendirmek için, bu gerekli kaynağın yapısı ve
görevi hakkında sağlam ve çağdaş bir anlayış geliştirmemiz
gerekmektedir. Bu Kamusal Bilgi Alanı Manifestosu, Kamusal Bilgi Alanı
kavramını tanımlamakta ve 21.yüzyılın başlangıcında sağlıklı
bir Kamusal Bilgi Alanı için gerekli ilkeleri ve kuralları ana
hatlarıyla özetlemektedir. Bu manifestoda Kamusal Bilgi Alanı, diğer
fikri mülkiyet hakları hariç olmak üzere (patent ve ticari
marka gibi) yalnızca telif hakları kanunu bağlamında değerlendirilecek
ve telif hakları kanunu ise telif hakları kapsamındaki ekonomik ve manevi
haklar ile (komşu haklar ve veritabanı hakları da dahil olmak üzere)
diğer ilişkili hakları kapsayacak şekilde en geniş açıdan
anlaşılmalıdır. Bu nedenle bu belgenin geri kalanında, telif hakları,
bu hakların hepsini kapsayan genel bir terim olarak kullanılacaktır. Bunun
yanı sıra, "eserler" terimi, veri tabanları, gösteriler
ve kayıtlar da dahil olmak üzere yukarıda tanımlanan ve telif
hakları kapsamında korunan bütün materyalleri kapsamaktadır.
Aynı şekilde "yazar" terimi de, fotoğrafçıları,
prodüktörleri, yayıncıları, ressamları ve oyuncuları
içine almaktadır.
21.Yüzyılda Kamusal
Bilgi Alanı
Bu Manifesto'da dile getirilen ve amaçlanan,
Kamusal Bilgi Alanı, telif hakkı koruması olmadan kullanılabilen
kültürel malzemeler olarak tanımlanmaktadır. Resmen Kamusal Bilgi
Alanında yer alan eserlere ek olarak, pek çok açıdan Kamusal
Bilgi Alanı gibi işleyen özel olarak oluşturulmuş bir ortak alan
yaratılarak cömert koşullar altında bireyler tarafından
gönüllü olarak paylaşılan çok değerli eserler de
vardır. Ayrıca, bireyler, adil ve dürüst kullanım ve telif
hakları içersinde yeralan istisnalar ve kısıtlamalar ile telif
haklarıyla korunan pek çok eseri de kullanabilmektedir. Kendi
kültürümüze ve kültürel mirasımıza erişimi
arttıran bu kaynakların hepsi son derece önemlidir ve toplumun,
paylaşılan bilgilerimiz ve kültürümüzden tam olarak
faydalanabilmesi için hepsinin etkin bir biçimde korunması
gerekmektedir.
Kamusal Bilgi Alanı
Yapısal Kamusal Bilgi Alanı, Kamusal Bilgi Alanı
kavramının özünü oluşturur ve mevcut kanunlar tarafından
getirilen telif hakkı kısıtlamaları olmadan kullanılabilen
paylaşılmış bilgilerimiz, kültürümüz ve
kaynaklarımızdan oluşur. Yapısal Kamusal Bilgi Alanı, özellikle iki
farklı malzeme ya da eser sınıfından oluşmaktadır:
-
Telif hakları koruması sona ermiş yazarların
eserleri. Telif hakkı, yazarlara tanınan geçici bir haktır. Bu
geçici koruma sona erdiğinde, bütün yasal sınırlamalar da
ortadan kalkar. Bazı ülkelerde bu durum yazarın daimi manevi
haklarına bağlı olarak değişir.
-
Telif hakkı korunması altında olmayan temel
ortak bilgi alanı. Özgün eser olarak değerlendirilmediği
için telif hakkıyla korunmayan eserler veya bu tür bir korumadan
hariç tutulmuş eserler (örneğin bir eserde nasıl
tanımlandığına, açıklandığına, anlatıldığına veya
işlendiğine bakılmaksızın, veriler, gerçekler, fikirler,
prosedürler, süreçler, sistemler, operasyon yöntemleri,
kavramlar, prensipler ve/veya keşifler ile yasalar ve adli ve idari
kararlar). Temel ortak alan, toplumlarımızın işleyişinin kısıtlı bir
süre için de olsa herhangi bir şekilde yasal sınırlamalar
altında ezilmesinin engellenmesi açısından çok
önemlidir.
Yapısal Kamusal Bilgi Alanı, telif haklarıyla korunan
yazarların haklarına zaman içinde bir denge getirmiştir ve
toplumlarımızın kültürel belleği ve bilgi tabanı için
gereklidir. 20. Yüzyılın ikinci yarısında, burada belirtilen iki
unsur, telif hakkı süresinin uzatılması ve yasal koruma
amaçlı telif hakkı korumasına benzer yeni rejimlerin getirilmesi
nedeniyle giderek zorlanmıştır.
Gönüllü Ortak Alanlar ve Kullanıcı
Yetkisi
Kamusal Bilgi Alanının yapısal temeline ek olarak,
bireylerin telif hakkı koruması altında olan eserlerle özgürce
etkileşim içine girebilmesini sağlayan başka önemli kaynaklar
da vardır. Bu kaynaklar, telif haklarının, toplumun belli
ihtiyaçlarına ve yazarların gönüllü tercihlerine
müdahale etmesini engellemeyecek, mevcut kültür ve
bilgilerimiz için bir "nefes alma alanı"nı temsil eder.
Bu kaynaklar, telif haklarıyla korunan eserlere erişimi arttırırlarken,
bazıları bu erişimi, belli kullanım biçimleri için
koşullara bağlı hale getirmekte veya belli kullanıcı sınıflarının
erişimini kısıtlamaktadır:
-
Hak sahiplerince gönüllü olarak
paylaşılan eserler. Yaratıcılar, eserlerinin kullanımına ilişkin
kısıtlamaları ya kendileri özgür lisans vererek ya da eserlerini
başkalarının da hiçbir kısıtlama olmadan kullanabilmesi
için diğer yasal araçlardan faydalanarak veya eserlerini
Kamusal Bilgi Alanında sunarak kaldırabilirler. Özgür lisanslama
tanımları için, özgür yazılımların tanımına href="http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html"> color="#0000ff">http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html
adresinden, özgür kültürel eserlerin tanımına href="http://freedomdefined.org/Definition"> color="#0000ff">http://freedomdefined.org/Definition
adresinden ve açık bilgi tanımına href="http://opendefinition.org/1.0/"> color="#0000ff">http://opendefinition.org/1.0/adresinden
ulaşabilirsiniz.
-
Adil ve dürüst kullanma, telif
haklarına getirilen istisnalar ve kısıtlamalar sonucu oluşturulmuş
kullanıcı yetkileri. Bu yetkiler, Kamusal Bilgi Alanının ayrılmaz
bir parçasıdır. Bunlar, temel sosyal kurumların düzgün
işlemesini sağlayarak ve özel ihtiyaçları olan bireylerin
sosyal katılımına olanak vererek paylaşılan
kültürümüze ve bilgilerimize yeterince erişebilmelerinin
mümkün olmasını sağlar.
Kamusal Bilgi Alanı, eserlerin gönüllü
paylaşılması, adil ve dürüst kullanma ve telif hakları
içersinde getirilen istisnalar ve kısıtlamaların hepsi, tüm
toplumun yararlanması için yenilik ve kültürel katılıma
olanak vermek amacıyla, herkesin paylaşılan kültüre ve bilgilere
erişebilmesini sağlamak için önemli katkılarda bulunur.
İşte bu nedenle Kamusal Bilgi Alanın hızlı teknolojik ve sosyal
değişimlerin yaşandığı bu dönemdeki kilit rolünü yerine
getirmeye devam edebilmesi için her iki biçiminde de
varlığını etkin biçimde sürdürmesi önemlidir.
Genel İlkeler
Hızlı teknolojik ve sosyal değişimlerin yaşandığı
bir dönemde, Kamusal Bilgi Alanı, kültürel katılım ve
sayısal yenilik alanında temel bir görevi yerine getirmektedir ve bu
nedenle Kamusal Bilgi Alanının varlığı etkin bir biçimde
sürdürülmelidir. Kamusal Bilgi Alanın etkin bir
biçimde sürdürülebilmesi için bir dizi genel
ilkenin göz önünde bulundurulması gerekir. Aşağıdaki
ilkeler, Kamusal Bilgi Alanına dair anlamlı bir anlayış geliştirip bunu
sürdürmek ve Kamusal Bilgi Alanının ağ tabanlı bilişim
toplumunun teknolojik ortamında düzgün şekilde işlemeye devam
edebilmesini sağlamak için gereklidir. Yapısal Açık
Alan'a ilişkin genel ilkeler şunlardır:
-
Kamusal Bilgi Alanı, genel
düzendir, telif hakkı koruması istisnadır:Telif hakları
koruması yalnızca özgün ifade biçimlerine sağlandığı
için, dünya genelinde herhangi bir zamanda üretilen
verilerin, bilgilerin ve fikirlerin pek çoğu Kamusal Bilgi
Alanı'a aittir. Telif hakkı koruması kapsamına girmeyen bilgilere
ek olarak, Kamusal Bilgi Alanı, telif hakkı koruması biten eserler ile de
her sene genişlemektedir. Telif hakkı koruması için aranan şartlar
ve telif hakları korumasının sınırlı süresinin birleşik
uygulaması, Kamusal Bilgi Alanının zenginliğine katkıda bulunarak,
paylaşılan kültürümüze ve bilgimize erişimi
sağlamaktadır.
-
Telif hakkı koruması, yazarın fikri
emeğinin korunması ve ödüllendirilmesi ile
kültürün ve bilginin yayılmasında kamu çıkarının
gözetilmesi arasında makul bir uzlaşmaya varılıncaya kadar
geçerli olmalıdır. Ne yazar açısından ne de halkın
geneli açısından fazla uzun süreli telif hakkı korumasını
makul gösterebilecek hiçbir (tarihsel, ekonomik, sosyal ya da
başka herhangi bir) geçerli sav bulunmamaktadır. Yazarlar, fikri
emeklerinin meyvesini almalı, ancak halk da, bu eserleri özgürce
kullanabilmekten uzun yıllar boyunca mahrum edilmemelidir.
-
Kamusal Bilgi Alanında olan Kamusal Bilgi Alanında
kalmalıdır. Eserlerin teknik kopyaları üzerinde münhasır
kontrol talep ederek veya bu tür eserlerin teknik kopyalarına erişimi
kısıtlayan teknik koruma önlemleri kullanılarak Kamusal Bilgi
Alanında yer alan eserler üzerinde tekrar münhasır kontrol
kurulmamalıdır.
-
Kamusal Bilgi Alanı'da yer alan bir
eserin sayısal kopyasının yasal kullanıcısı, bu tür
eserleri özgürce (yeniden) kullanma, kopyalama veya değiştirme
hakkına sahip olmalıdır. Bir eserin Kamusal Bilgi Alanında yer
alıyor olması, o eserin halka açık olması gerektiği anlamına
gelmez. Kamusal Bilgi Alanında yer alan fiziki eserlerin sahipleri, bu
tür eserlere erişimi kısıtlama hakkına sahiptir. Ancak bir esere
erişim hakkı verildikten sonra, bu tür eserlerin yeniden
kullanılması, değiştirilmesi veya çoğaltılmasına ilişkin
herhangi bir yasal kısıtlama olmaması gerekir. -
Kamusal Bilgi Alanındaki eserlere erişimi ve bu
eserlerin yeniden kullanılmasını sınırlayan sözleşmeler ve teknik
koruma önlemlerinin yaptırımı olmamalıdır. Bir eserin
Kamusal Bilgi Alanında olması, o eseri yeniden kullanma, değiştirme ve
çoğaltma hakkını garanti altına alır. Buna adil ve
dürüst kullanım ile istisnalar ve kısıtlamalardan doğan
kullanıcı yetkileri de dahildir. Böylelikle, bu hakların
sözleşmelerle veya teknik araçlarla kısıtlanmaması
sağlanır..
Ayrıca, yukarıda tanımlanan gönüllü
ortak alan ve kullanıcı yetkilerinin özünde aşağıdaki ilkeler
yer alır:
-
Telif haklarından gönüllü olarak
feragat edilmesi ve telif haklarıyla korunan eserlerin paylaşılması,
telif hakkı münhasiriyeti kapsamındaki yasal
uygulamalardır. Eserlerinin telif haklarıyla korunması hakkına sahip
pek çok yazar, bu hakları bütünüyle kullanmayı tercih
etmemekte veya bu haklardan tümüyle feragat etmek istemektedir.Bu
tür eylemler gönüllü olduğu sürece, telif hakkı
münhasiriyeti kapsamındaki yasal uygulamalardır ve bunlar,
hiçbir kanun, tüzük ya da manevi haklar da dahil olmak
üzere başka hiçbir işleyiş aracılığıyla
engellenmemelidir.
-
Telif hakları ve kamu çıkarı arasındaki
temel dengenin etkinliğini sağlamak için adil ve
dürüst kullanım ve telif istisnaları ve kısıtlamalar
etkin bir şekilde sürdürülmelidir. Bu işleyişler,
mevcut telif hakları sistemi içerisinde nefes alacak bir alan
oluşturan kullanıcı yetkilerini yaratır. Gerek teknolojik gerekse sosyal
değişikliklerin söz konusu hızı göz önünde
bulundurulduğunda, bu işleyişlerin temel sosyal kurumların işlerliğini
ve özel ihtiyaçları olan insanların sosyal katılımını
sağlayabilmeye devam edebilmeleri önemlidir. Bu nedenle adil ve
dürüst kullanım ve telif haklarına getirilen istisnalar ve
kısıtlamalar, doğası itibariyle evrimsel olarak yorumlanmalı ve kamu
çıkarına göre sürekli olarak uyarlanmalıdır.
Bu genel ilkelere ek olarak, Kamusal Bilgi Alanına
ilişkin bir dizi başka konunun da derhal ele alınması gerekmektedir.
Aşağıdaki öneriler, Kamusal Bilgi Alanını korumayı ve Kamusal
Bilgi Alanı uygulamasının anlamlı bir şekilde
sürdürülebilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu
öneriler, telif hakları konusunun geneli için geçerli
olmakla birlikte, özellikle eğitim, kültür,
kültürel miras ve bilimsel araştırmalar alanına ilişkindir.
Genel Öneriler
-
Telif hakkı koruma süresi
kısaltılmalıdır. Telif hakkı koruma süresinin aşırı uzun
oluşu ve formalite eksikliği, paylaşılan bilgilere ve kültüre
erişim için son derece zararlıdır. Üstelik, bu uygulama
sonucunda ne yazarların kendi kontrolleri altında olan ne de Kamusal Bilgi
Alanının bir parçası olabilen ve her iki şekilde de
kullanılamayan "yetim eser" sayısı artar. Bu nedenle, yeni
eserler için, telif hakkı korumasının süresi, daha makul bir
süreye çekilmelidir.
-
Telif hakkı korumasının kapsamı üzerinde
yapılacak her değişikliğin Kamusal Bilgi Alanı üzerindeki etkileri
göz önünde bulundurulmalıdır (korunma altına
alınabilecek konular-eserlere ilişkin yeni tanımlar veya
münhasır hakların genişletilmesi de dahil olmak üzere).
Telif hakkı korumasının kapsamında yapılacak herhangi bir
değişiklik, halihazırda koruma altında olan eserleri de kapsayacak
şekilde geriye dönük olarak uygulanmamalıdır. Telif hakkı,
paylaşılan kültür ve bilgilerimizin Kamusal Bilgi Alanında yer
alabilmesini sınırlı bir süre için engelleyen bir istisnadır.
20. Yüzyılda telif haklarının kapsamı, telif haklarını elinde
tutan küçük bir sınıfın çıkarlarını
gözetmek için kamu çıkarının pahasına önemli
ölçüde genişletilmiştir. Bunun sonucunda, paylaşılan
kültür ve bilgilerimizin büyük çoğunluğu, telif
hakkı ve teknik kısıtlamaların arkasında hapsolmuştur. Bu durumun en
azından daha da kötüleşmesine engel olunmalı ve gelecekte olumlu
bir yaklaşımla iyileştirilmesine çalışılmalıdır.
-
Bir eserin, yaratıldığı ülkede
yapısal Kamusal Bilgi Alanına dahil edilmesi uygun
görülmüşse, bu eserin dünyadaki diğer
bütün ülkelerde de yapısal Kamusal Bilgi Alanının bir
parçası olarak kabul edilmesi gerekir. Bir ülkede bir
eser, özgünlük koşulunu yerine getiremediği için ya
da telif hakkı koruma süresi dolduğu için telif hakkı
kapsamına girmiyorsa ve bu nedenle de telif hakkı korumasından
yararlanamıyorsa, bu materyali yapısal Kamusal Bilgi Alanından
çıkarabilmek amacıyla, başka bir ülkede aynı eser için
telif hakkı koruması talep etmek (yazar da dahil olmak üzere)
hiç kimse için mümkün olmamalıdır.
-
Kamusal Bilgi Alanına ait eserlere
el koymak için yapılan her hangi bir
kötü niyetli veya yanıltıcı girişim yasalarla
cezalandırılmalıdır. Kamusal Bilgi Alanının
bütünlüğünü korumak ve Kamusal Bilgi Alanına ait
eserlerin kullanıcılarını, doğru olmayan, aldatıcı beyanlardan
korumak için, Kamusal Bilgi Alanına ait eserler üzerinde
münhasır hak talep etmek amacıyla gerçekleştirilen her
türlü sahte ve yanıltıcı girişim, yasadışı ilan
edilmelidir.
-
Kamusal Bilgi Alanına ait eserler
üzerinde yeniden münhasır hak sahibi olmak için
başka hiçbir fikri mülkiyet hakkı kullanılmamalıdır.
Kamusal Bilgi Alanı, telif hakkı sisteminin iç dengesinin
ayrılmaz bir parçasıdır. Bu iç denge, telif
hakkının haricinde kalan yönetmelikler aracılığıyla söz
konusu eserler üzerinde münhasır bir hak iddia etmek veya hak
sahibi olmak için yapılan girişimlerle bozulmamalıdır.
-
"Yetim eserleri" ve artık ticari
olarak elde edilemeyen basılı eserleri (örn, baskısı
tükenmiş eserler gibi) toplum tarafından yeniden kullanılabilir hale
getirmenin pratik ve etkili bir yolu olması gerekir. Telif hakkı
korumasının kapsamı ve süresinin genişletilmesi ve yabancı eserlere
ilişkin formalitelerin yasaklanması, ne kendi yazarlarının kontrolü
altında olabilen ne de Kamusal Bilgi Alanına dahil olabilen çok
sayıda yetim eser yaratmıştır. Mevcut yasalar nedeni ile bu eserlerin, ne
kendi yazarlarına ne de topluma bir yarar sağlayamadığı göz
önünde bulundurulursa, bu eserlerin bir bütün olarak
yeniden toplum tarafından verimli bir şekilde kullanılabilir hale
getirilmesi gerekir.
-
Kültürel mirastan sorumlu kurumlar,
Kamusal Bilgi Alanı eserlerinin etkin bir şekilde
etiketlenmesi ve korunması için özel bir sorumluluk
üstlenmelidir. Kâr amacı gütmeyen kültürel
mirastan sorumlu kurumlar, yüzyıllardır paylaşılan bilgi ve
kültürümüzü korumakla görevlendirilmişlerdir.
Bu görevin bir parçası olarak, bu kurumlar, Kamusal Bilgi
Alanına ait eserleri etiketleyerek, koruyarak ve ücretsiz olarak
kullanılabilmeleri için tüm topluma sunmalıdırlar.
-
Eserlerin gönüllü paylaşımını
veya Kamusal Bilgi Alanına dahil edilmesini engelleyen herhangi bir
yasal engel olmamalıdır. Her iki seçenek de telif hakkı
korumasının getirdiği münhasır hakların yasal uygulamaları olup,
temel kültürel ürünlere ve bilgilere erişim sağlanması
ve yazarların isteklerine saygı duyulması açılarından
büyük önem taşımaktadır.
-
Telif hakkıyla korunan eserlerin ticari
amaçlı olmayan kişisel kullanımı mümkün kılınmalı ve
bu amaçlı kullanım için yazara sağlanabilecek
alternatif tazminat yöntemleri araştırılmalıdır. Her ne kadar
eserlerin ticari bir amaç gütmeden, kişisel amaçlı
kullanımı bireylerin kendi kişisel gelişimleri için gerekli olsa
da, telif hakları içersinde yeni kısıtlamalar ve istisnalar
belirlenirken ya da geçmiş kısıtlamalar ve istisnalar
değiştirilirken yazarların konumunu da göz önünde
bulundurmak gereklidir.
Kaynak: http://www.publicdomainmanifesto.org
Not: Sitedeki çeviride bazı yerlerde özgür
yerine ücretsiz kullanımları görüldüğü
için tarafımızdan bu temel hata düzeltilmiştir (İvme Dergisi
Bilişim Grubu).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder