Özgür Yazılım ve
Linux
Özgür
Yazılım
Yazılım endüstrisinin henüz donanıma bağlı
olduğu dönemlerde, bilgisayar kullanıcılarının yazılımları
üzerinde her türlü özgürlüğe sahip olmaları
oldukça normal karşılanan bir durumdu. Yazılımların
gittikçe karmaşıklaşması üretici firmaların yazılım
üzerindeki yatırımlarını telif haklarıyla korumaya yöneltti.
Yazılımlarını korumak için sadece çalıştırılabilir
sürümü dağıtmak gibi teknik çözümler
üretmeye başladılar. Bu şekilde kullanıcıların yazılım
üzerindeki haklarını kısıtlamış oldular.
1983 yılında Richard Stallman, bilgisayar
endüstrisindeki ve kullanıcılardaki kültür değişiminden
rahatsız olduğu için GNU projesini başlattı. GNU işletim sistemi
geliştirme Ocak 1984 yılında başlarken, Ekim 1985 yılında
Özgür Yazılım Vakfı kuruldu. Richard Stallman bu vakfın
kuruluşuyla birlikte, Özgür Yazılım tanımını href="http://en.wikipedia.org/wiki/Free_software">[1] ve
"Copyleft" kavramını, herkes için yazılım
özgürlüğü görüşünü ortaya attı.
Özgür yazılım, özgürlükleri korumaya yönelik
bir akımın adıdır. Özgür yazılım denildiği zaman,
İngilizce'deki "Free Software" ifadesinin ilk kelimesinin
("free") çift anlamlı olması dolayısıyla oluşan
yanlış anlamayı önlemek için özellikle vurgulanması
gereken, "Free software" denildiği zaman "free beer"
(bedava bira) değil "free speech" (ifade
özgürlüğü)'nün akla gelmesi gerektiğidir href="http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html">[2].
Özgür yazılımın temelinde kullanıcının bir
yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme,
değiştirme ve geliştirme özgürlükleri yatar. Daha kesin ve
açık bir ifadeyle, özgür yazılım kullanıcılar
için aşağıdaki özgürlükleri tanımlar href="http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html">[2]:
- Her türlü amaç için programı
çalıştırma özgürlüğü (özgürlük
0) - Programın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi
gereksinimleri doğrultusunda değiştirme ve uyarlama
özgürlüğü (özgürlük 1). Program kaynak
koduna erişim bunun için bir ön şarttır. - Yeniden dağıtma ve toplumla paylaşma
özgürlüğü, böylece komşularınıza yardım
edebilirsiniz (özgürlük 2). - Programı geliştirme ve gelişmiş haliyle topluma dağıtma
özgürlüğü, bu özgürlüğün amacı
tüm topluluğun geliştirmelerden yararlanmasını sağlamaktır
(özgürlük 3).Program kaynak koduna erişim bunun için
de bir önşarttır.
Bir program bütün kullanıcılara yukarıdaki
hakları tanıdığı zaman, özgür bir yazılım olur.
Özgür bir yazılıma sahip olduğunuz zaman kopyalarını aynen ya
da değiştirerek, ücret karşılığı veya ücretsiz, herkese ve
her yerde dağıtma özgürlüklerine sahip olursunuz. Bu
özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin
için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.
Copyleft, bir programı veya başka bir
çalışmayı özgür yapmak için genel bir
yöntemdir. Bu yöntemle, özgürleştirilmiş bir
çalışmanın tüm değiştirilmiş ve genişletilmiş
sürümlerinin de özgür olması garanti altına alınmış
olur.
Bir programı özgür yazılım yapmanın en kolay
yolu, tüm telif haklarından feragat etmektir. Fakat bunu yaptığınız
zaman bazı "kötü niyetli", "işbirliğini
sevmeyen" insanların bu yazılımı değiştirerek mülkiyetli bir
hale getirmesine yol açmış olursunuz. Değişiklik yaparlar, ve
sonuçta elde ettikleri yeni ürünü sahipli bir yazılım
şeklinde tekrar yayınlarlar. Sahipli olarak yayınlanan bu yazılımı
kullanmak isteyen yeni kullanıcılar yazılımın ilk üreticisinin
sağladığı özgürlükten yararlanamazlar. Tüm
kullanıcılara özgürlük sağlamak isteyen GNU projesinin
"copyleft" yöntemini kullanması bu yüzdendir. GNU
yazılımlarının tüm haklarından feragat etmek yerine, o
yazılımları "copyleft" yöntemiyle
özgürleştirmektedirler. Yazılımlar için Copyleft
örneği olarak Genel Kamu Lisansı ("General Public License")
(GNU GPL) örnek olarak verilebilir href="http://www.gnu.org/licenses/quick-guide-gplv3.html">[3]. Yazılım
geliştiriciler, ürettikleri yazılımı GNU GPL lisansı altında
yayınlayabilirler. Bu şekilde yayınladıkları yazılımlar
özgür bir yazılım olur ve bu yazılımlar kimin
değiştirdiğinin veya dağıttığının önemi olmadan özgür
bir yazılım olarak kalır. İşte bu yazılımlar için Copyleft
kavramıdır. Yazılımın hakları korunmuştur, ama sahipli yazılımların
yaptığı gibi kullanıcıları kısıtlamak yerine, her kullanıcının
haklara sahip olması şeklinde korunmuştur.
Özgür yazılım, geniş bir coğrafyaya
yayılmış uluslararası bir çabadır. Bu ortaklaşa çaba
sonucunda, son kullanıcılar, geniş organizasyonlar ve idari
yönetimler tarafından kullanılan yazılımlar üretilmektedir.
Sunucu tabanlı yazılım pazarı incelendiği zaman Apache web sunucusu,
MySQL veritabanı ve PHP betik dili gibi pazara hakim yazılımların
özgür yazılımlar olduğu görülebilir. Ayrıca tamamen
özgür yazılımlardan oluşturulmuş, özgür bilgisayar
ortamları da (mesela Debian işletim sistemi) oldukça fazladır. Son
kullanıcıların kullanabilmesi için çoğu sahipli yazılıma
alternatif olan özgür yazılımlar üretilmiştir. Son
zamanlarda, donanımların üzerindeki yazılımların ( href="http://www.coreboot.org/">BIOS, Aygıt sürücüleri,
vb.) da özgür birer yazılım haline getirilmesi çabası
artmıştır. Artık kullanıcılar bir donanıma para verdikleri zaman,
içerdiği yazılım üzerinde istedikleri
özgürlüğü elde edebilmektedirler.
Özgür yazılımın ekonomik ve toplumsal olarak
etkisini gören çoğu büyük firma (IBM, Red Hat, Sun
Microsystems), yatırım kaynaklarının önemli bir kısmını bu
yazılımların geliştirilmesine aktararak özgür yazılımların
gelişmesine oldukça büyük katkı sağlamışlardır.
Açık Kaynak
Her ne kadar Özgür Yazılım ve Açık
Kaynak genellikle birlikte anılan kavramlar olsa da, temelde bu iki kavram
birbirinden farklı iki akımı temsil etmektedir. Bir yazılımın
özgür olabilmesi için kaynak kodlarını paylaşmasının
zorunlu olduğunu yukarıdaki özgürlük tanımı
içerisinde belirtmiştik. Kaynak kodlarının paylaşılması
durumunda bu yazılımın açık kaynak bir yazılım olduğunu
söyleyebiliriz. Ancak Açık Kaynak Yazılım("Open Source
Software") akımı, özgür yazılım akımından farklı
olarak üretilen yazılımların etik amaçlarından ziyade, işin
teknik boyutuyla ilgilenmektedir. Günümüzde Açık
Kaynak Yazılım akımı yüzünden çoğu kullanıcı
özgür yazılım akımı ile gelen özgürlük
kavramının farkında olmadan kullandıkları yazılımın sadece
"açık kaynak" olmasıyla ilgilenmektedir.
Neredeyse tüm açık kaynak yazılımlar
aslında özgür yazılımdır, çoğu durumda iki terim aynı
yazılım kategorisini tanımlar. Ancak bu iki akım bakış açısı
olarak farklıdır. Açık kaynak bir geliştirme yöntembilimidir,
özgür yazılım ise sosyal bir harekettir. Özgür
yazılım hareketi için, özgür yazılım ahlaki bir
zorunluluktur, çünkü sadece özgür yazılım
kullanıcıların özgürlüğüne saygı duymaktadır.
Diğer taraftan, açık kaynak felsefesi yazılımı pratik olarak
"daha iyi" yapmakla ilgilenir. Yazılımın özgür
olmaması açık kaynak felsefesine göre ideal olmasa da bir
çözümdür. Özgür yazılım hareketi
için, özgür olmayan yazılım bir sosyal problemdir ve
çözümü özgür yazılıma geçiştir href="http://www.gnu.org/philosophy/open-source-misses-the-point.html">[4].
Bu ayrımın özellikle vurgulanması gerekmektedir.
Çünkü bu iki akım bir potada eritilerek
"Free/Libre/Open Source Software ( href="http://en.wikipedia.org/wiki/FLOSS">FLOSS)" adı
altında vurgulanmaktadır. Bu akımların birbirinden farkını daha iyi
anlayabilmek, özgür yazılımın gerçek amacı olan
"kullanıcı özgürlüğü" kavramını anlamak
açısından oldukça önemlidir.
Linux
1991 yılında Finlandiyalı Linus Torvalds o zamanlar
farkedilmeyen ama sonraları dünya çapında bir köklü
değişikliğe yol açacak olan Unix tabanlı (aslen Minix) bir
işletim sistemi çekirdeğini Intel'in yeni işlemcisinin korumalı
mod mimarisini denemek için geliştirmeye başladı. İnternette
yaptığı duyuru sonucunda tüm dünyadan bir çok
programcıdan aldığı olumlu etkiler ve destek ile, çekirdek hızlı
bir şekilde gelişti. Linux href="http://en.wikipedia.org/wiki/Linux">[5] adı verilen bu
çekirdek dünyanın dört bir yanındaki programcılar
tarafından geliştirilen açık kaynak kodlu, özgür bir
yazılım olarak GNU hareketinin önemli üyelerinden biri oldu. GNU
tarafından geliştirilmiş olan yazılımlar hızlı bir şekilde Linux
çekirdeği ile çalışabilir hale getirilerek href="http://www.gnu.org/gnu/why-gnu-linux.tr.html">GNU/Linux işletim
sisteminin temeli atıldı. Varoluş itibariyle GNU/Linux adıyla anılması
gereken işletim sistemi, telafuz kolaylığı nedeniyle Linux adıyla
anılmaktadır. Yıllardır sunucu tabanlı makinelerde egemenliğini
göstermiş olan GNU/Linux işletim sistemi, günümüzde
masaüstü bilgisayarlarda Microsoft işletim sistemlerinin
egemenliğini tehdit eder bir hale gelmiştir. Son kullanıcıdan, uzman
kullanıcıya ve gömülü sistemlerden süper bilgisayarlara
kadar geniş bir yelpazede farklı dağıtımları bulunan GNU/Linux,
bilişim alanında kullanıcıların özgürlükleri
açısından önemli bir ilerleme niteliğindedir.
Günümüzde GNU/Linux dağıtımları artık
her kullanıcının dilediği şekilde kullanabileceği bir durumdadır. Bir
çok nedeni olsa da, kullanıcılar aşağıda özetlenmiş olan
nedenlerden dolayı Microsoft işletim sistemlerine (özellikle Windows
Vista) karşı GNU/Linux dağıtımlarını özellikle tercih etmelidir
href="http://www.freesoftwaremagazine.com/articles/beginners_gnu_linux_part_1">[6];
- Yenilikçilik: Microsoft'un Vista işletim
sisteminde yeni olarak duyurduğu bir çok yeniliği (3B
Masaüstü, saydam pencereler, güvenlik, vb. ), GNU/Linux
dağıtımları çok önceden gerçekleştirmişti.
Yenilikçilik açısından bakıldığı zaman, GNU/Linux
dağıtımlarının Microsoft işletim sistemlerinin oldukça
önünde olduğunu görebiliriz. - Özgürlük: Bu yazıda vurgulanan en
önemli kavram özgürlüktür. Siz bir yazılımı
kullanmak istediğiniz zaman üzerinde her hakka sahip olmanız gerekir.
Bunu size özgür yazılımlar ve GNU/Linux sağlar. Kullanıcı
dostu bir dağıtım (Kubuntu, Ubuntu, Fedora, vb. ) indirip bir CD'ye
çekip kullanabilirsiniz. Bunu özgür bir şekilde
yapabilirsiniz. Ayrıca bunu ücretsiz olarak, sadece boş CD parasını
ödeyerek (elbette bir de internete ödediğiniz ücret vardır)
yapabilirsiniz. Tamamen özgür bir şekilde bu CD'yi dilediğiniz
arkadaşınıza verebilirsiniz. Kimse sizi bu CD'yi kopyaladığınız veya
arkadaşlarınıza dağıttığınız için durdurmayacaktır, hatta
çoğu kişi destekleyecektir. - Topluluk: Geleneksel olarak işletim sistemleri ve
yazılımlar kullanıcı rehberi ve yardım masası desteği ile gelir.
GNU/Linux bunlara ek olarak geniş bir kullanıcı ve geliştirici topluluğu
ile gelir, böylece canınızı sıkan telefon görüşmeleri
veya eksik belgeler olmaz. Elbette GNU/Linux ile birlikte uygulamaların
kullanım rehberleri dağıtılmakta ama takıldığınız bir şeyi internet
üzerinde IRC veya forumlarda sorup öğrenme şansınız daha
yüksek. - Sorumluluk: Sahipli yazılım aldığınızda
yazılımınız belli derecede (kaçak olarak kullanmıyorsanız)
garantili olarak gelir. Ama GNU/Linux dağıtımları açıkça
herşeyden sorumlu olduğunuzu belirtirler. Yaptığınız her hata, her
değişiklik, her deneme sizin sorumluluğunuzdadır. Bu nedenle bir şey
yapmadan önce yedeklemek, vb. eylemleri gerçekleştirmeniz yine
sizin sorumluluğunuzda olacaktır. Özetle GNU/Linux yetişkinler
içindir. (Bkz: 5. neden) - Güvenilirlik: GNU/Linux dağıtımları yeterince
güvenilirdir. Siz deneme sürümü veya yeni yazılmış bir
uygulama kullanmıyorsanız genellikle sisteminiz kolay kolay
çökmez. Çökmesi için bayağı uğraşmanız
gerekmektedir. Çökse bile bir parçası çöker,
tüm sistem çökmez. Windows sistemlerle
karşılaştırıldığı zaman virüs ve solucanlara karşı
"doğuştan" bağışıklığı olduğu da kaçınılmaz bir
gerçektir.
Neden özgür
yazılım?
Lisanssız yazılım kullanımının yaygın olduğu
Türkiye bağlamında düşünüldüğü zaman
Özgür yazılımın önemi daha fazla ortaya
çıkmaktadır. İnsanlar yazılım için bütçelerini
aşan paraları vermek yerine, özgür ve ücretsiz olarak
diledikleri gibi kullanabilecekleri yazılımlara teşvik edilmelidir.
Türkiye'deki bir çok özgür yazılım projesi (Pardus,
Labris, vb.) Türkiye'nin bilişim alanındaki gelişmeyi yakalaması
açısından özellikle desteklenmesi gereken projeler olarak
göze çarpmaktadır. Dünyanın yazılım tekeli
firmalarının ürünlerini kullanmaya teşvik etmek, o
ürünlere yönelik eğitimleri vermek yerine dünyadaki
diğer gelişmekte olan ülkelerin yaptığı gibi kendi
ürettiğimiz veya başarılı bir şekilde üretilmiş olan
özgür yazılım ürünleri, hem ekonomik kazanç hem
de uzmanlaşma amacıyla teşvik edilmelidir. BSA (BSA, dünyada ve
Türkiye'de korsan yazılım kullanımıyla mücadele eden
uluslararası bir kuruluş, BSA'nın bu konuda hiç bir yetkisi yoktur
href="http://www.emo.org.tr/resimler/ekler/0d2d22627626485_ek.pdf?dergi=1">[7])
gibi yasal olmayan kuruluşların yöntemiyle kaçak yazılım
kullanmayı engelleyemeyiz, kaçak yazılım kullanmayı insanları
özgür yazılımlara yönelterek önleyebiliriz
(Pakistan'dan gelişmekte olan birleşmiş milletler ülkelerine,
Afrika'dan Malezya'ya, ve hatta Filipinler, Tayland ve Nepal'e, GNU/Linux
ilgiyle takip edilen, araştırılan, üzerinde çalışılan ve
kullanılan bir alandır. href="http://www.linuxjournal.com/article/6049">[8]).
Bu amaçla insanlar özgür yazılım ve
kullanımları hakkında bilinçlendirilmelidir. Bilgisayarlar
incelendiği zaman, evde bilgisayar kullanan son kullanıcının
kullanışlı bir bilgisayar sistemi elde etmesinin maliyetinde iyice
ucuzlayan donanımdan ziyade, o donanım üzerinde kullandığı
yazılımların (işletim sistemi, ofis yazılımı, grafik yazılımları,
araçlar vb.) lisans maliyetleri etkilidir. Düşük maliyetli
bilgisayarların üretilebilmesi için öncelikle yazılım
maliyetlerinin azaltılması gerekmektedir. Bunun
çözümü özgür yazılımlar yüklenmiş
olan bilgisayarların üretilmesi, satılması ve son kullanıcıya
ulaştırılmasının teşvik edilmesinde yatmaktadır.
Kaynaklar
[1] href="http://en.wikipedia.org/wiki/Free_software">http://en.wikipedia.org/wiki/Free_software
[2] href="http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html">Özgür
Yazılım Tanımı
[3] href="http://www.gnu.org/licenses/quick-guide-gplv3.html">A Quick Guide to
GPLv3
[4] href="http://www.gnu.org/philosophy/open-source-misses-the-point.html">Why
"Open Source" misses the point of Free Software?
[5] href="http://en.wikipedia.org/wiki/Linux">http://en.wikipedia.org/wiki/Linux
[6] href="http://www.freesoftwaremagazine.com/articles/beginners_gnu_linux_part_1">Why
everybody should use GNU/Linux, and how?
[7] href="http://www.emo.org.tr/resimler/ekler/0d2d22627626485_ek.pdf?dergi=1">Ethem
Derman, BSA, EMO E-Dergi
[8] href="http://www.linuxjournal.com/article/6049">Open-Source Software Opens
New Windows to Third-World
Not : Aşağıdaki yazı İzmir EMO-GENÇ
Bülteninde yayınlanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder