Doğu Karadeniz
Dereleri

26 Haziran 2003 yılında Resmi Gazete'de yayınlayarak
yürürlüğe giren Elektrik Piyasasında Üretim
Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması
İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkındaki
Yönetmelik'in kapsamı, "... 4628 sayılı Elektrik
Piyasası Kanunu hükümleri çerçevesinde halen
piyasada faaliyet gösteren veya gösterecek tüzel kişiler
tarafından, hidroelektrik enerji üretim tesisleri kurulması ve
işletilmesine ilişkin üretim, otoprodüktör,
otoprodüktör grubu lisansları için DSİ ve tüzel
kişiler arasında imzalanacak Su Kullanım Hakkı Anlaşmasında yer alması
gereken hükümler, Su Kullanım Hakkı Anlaşması'nın
imzalanmasına, yenilenmesine, tadiline ve sona ermesine ilişkin usul ve
esaslar ile Su Kullanım Hakkı Anlaşması imzalayacak tüzel kişilerin
yükümlülüklerini kapsar." şeklindedir. Yani
özel şirketlerin akarsular üzerinde hidroelektrik santraller (HES)
kurarak elektrik üretmesinin ve satmasının önü
açılmıştır.
 
Su Kullanım Hakkı Anlaşmasını belirleyen yönetmelik ile şirketler
HES kurdukları derelerde akarsu yatağına bırakacakları suyun miktarını
ve zamanlamasını, hazırladıkları ve bakanlıkça onaylanması
gereken Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) ve ÖN
ÇED Raporu'nda yazarak belirleyebilecektir. Bu raporların
gerekmediği projelerde ise şirketin bırakacağı suyu Devlet Su İşleri
(DSİ) belirleyecektir.

Doğu Karadeniz Havzası
Doğu Karadeniz Havzası, Karadeniz Bölgesi'nin, yüksek yerlerin ve
dağlık alanların çok yer kapladığı bir
bölümüdür. Eğimin yüksek, yağışının
düzenli olması ve yüzey altı tabakanın suyu tutabilmesi
nedeniyle bu bölgedeki akarsular hidroelektrik santral yapımı
için çekim merkezi olmuştur. 2008 yılında hidroelektrik
santral için yapılan toplam başvuru sayısı 1461'in
üzerindeyken Giresun, Artvin, Gümüşhane, Rize, Bayburt,
Trabzon illerini kapsayan Doğu Karadeniz'deki başvuru sayısı 426'dır.
İllere göre santral projelerine baktığımızda Giresun'da
toplam 53, Trabzon'da 84, Rize'de 48,
Gümüşhane'de 14 ve Artvin'de 14 adet hidroelektrik
santral projesi bulunmaktadır. Doğu Karadeniz Havzası'ndaki HES
projelerinin enerji üretim potansiyeli 11823.13 Gwh olarak
düşünülmektedir; bu miktarın DSİ verilerine göre
Türkiye potansiyeline oranı %9'dur.

Rize'de Fındıklı, Çayeli, Hemşin, Çamlıhemşin, İkizdere,
Askaroz; Trabzon'da İkizdere Çağlayan Deresi, Uzungöl;
Artvin'de Papart, Balcı, Macahel, Barhal dereleri HES projeleri
nedeniyle kuruma, bozulma tehdidi altındadır. Burada yapılması planlanan
HES'ler, bitki örtüsü ve doğanın tahrip olmasına,
ekolojik dengenin bozulmasına yol açacaktır. Derelerde akan su
özel şirketlere tahsis edildiğinde sulama için kullanılan su
azalacak, çay ve kivi yetiştiren halk tarım yapamayacak, diğer
canlılara verdiği zararın yanı sıra arıcılık da etkilenerek halkın
tüm gelir kaynakları ellerinden alınacak, üretim olanakları
azalacaktır.

Derelerin Kardeşliği
Doğu Karadeniz'de HES'ler aracılığıyla yapılan su yağmasına karşı
durabilmek için bölgedeki halk örgütlenmeye
başlamıştır. Dereleri koruyabilmek için yerel dernekler ve
platformlar oluşturulmuştur. Yöre halkı mitingler,
yürüyüşler düzenleyerek santral yapımlarını protesto
ederken, bir yandan da hukuk yoluyla HES'leri durdurma yoluna gitmiştir.
Doğu Karadeniz'deki dereleri korumak, yapılması düşünülen
HES'leri durdurmak için Fırtına Vadisi, Çayeli, Hemşin,
Fındıklı Çağlayan ve Arılı dereleri, Arhavi deresi, Kemalpaşa
ve Hopa dereleri, İkizdere, Artvin Borçka ve Şavşat'ta
bulunan Papart deresi bir araya gelerek "Derelerin Kardeşliği
Platformu"nu oluşturmuştur.

Platform "Ülkemizin ve dünyanın en yeşil yerlerinden olan
bölgemize sahip çıkalım. İnsanların nefes alacağı,
doğanın bir parçası olduklarını hissedecekleri bir yerleri
kalsın. Her yeri ve her şeyi "paraya" ve "ranta"
çevirmeyin. Her tarafı talan ediyorsunuz, bırakın da buralar biz
sıradan, kıt kanaat geçinen insanlara kalsın. Bir yaşama alanı
bırakın biz insanlara. 20-25 yıl sonra enkaz halinde bırakacağınız bu
yerleri yağma etmeyin. Binlerce yıldır, çevrelerine ve bize hayat
vererek akan bu dereleri yok etmeyin" diyerek derelerine sahip
çıkmak için tüm bölge halkını mücadeleye
çağırmıştır.

Fırtına Vadisi
Fırtına Vadisi 1430 canlıyı barındıran doğasıyla dünyada
önemli 200 ekosistem arasına giren ve   Uluslararası Rio ve
Bern Sözleşmeleri ile koruma altına alınmış bir bölgedir.
Fırtına Vadisi'ne HES kurulmasıyla ilgili ilk girişime karşılık, 1998
yılında bölge halkının mücadelesi sonucunda bölgeye
santral için ÇED oluru veren rapor  iptal edilmiştir.
2006 yılının Mart ayında  HES kurmanın yeniden gündeme gelmesi
ve başvurunun kabul edilmesi üzerine halk yine tepki göstermiş ve
ÇED Raporu'nu belirtilen sürede hazırlayamayan şirketin
lisansı iptal edilmiştir.

Çağlayan Deresi
Derelerin Kardeşliği Platformu'nun, avukatların, demokratik kitle
örgütlerinin, Rize ili Fındıklı İlçesi Çağlayan
Köyü sınırları içerisinde Abuçağlayan deresi
üzerinde yapımı planlanan Paşalar regülatörü ve HES
proje alanı ve çevresinin doğal sit kapsamında değerlendirilmesi
isteği üzerine, Kültür ve Turizm Bakanlığı Trabzon
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu
06.06.2008 günü bu bölgenin 1. derecede doğal sit alanı
olarak tescil edilmesine karar vermiştir.

İkizdere
İkizdere Vadisi'nde yapımı süren HES için ÇED
raporunun iptali istemiyle Rize İdare Mahkemesi'nde açılan
davada, ÇED raporunda belirtilen canlı yaşamın devamı için
dereye 500 litre/saniye su bırakılması yönündeki karar, en az
2800 litre/saniye olması yönünde değiştirilerek
yürürlükteki ÇED raporu iptal edilmiştir.

Hemşin ve Çayeli
Hemşin Deresi üzerine 10 megavatlık bir santral ve iki
regülatör kurulması projesi 2006 yılında "ÇED
gerekli değil" raporu ile onaylanmıştır. Bunun üzerine
açılan dava sonunda Rize İdare Mahkemesi 31 Aralık 2008'de
aldığı kararla "Hemşin'e ÇED olmadan santral kurulur"
diyen Çevre Bakanlığı kararını iptal etmiştir. Mahkeme aynı
gün aldığı kararla Çayeli'nde Senoz Deresi üzerinde
kurulacak Uzundere Regülatörü ve HES'in de
yürütmesini durdurmuştur.

KAYNAKÇA

1.    Tahir Öngür, Macahel Bizimdir! (Su kullanım
hakkı sözleşmeleri), Erişim:
http://haber.sol.org.tr/yazarlar/1470.html, 17.07.2008
2.    Ergun UZLU vd., Doğu Karadeniz Havzası'ndaki
Küçük Hidroelektrik Santrallerin Durumu, VII. Ulusal Temiz
Enerji Sempozyumu-UTES'2008, İstanbul,17-19 Aralık 2008
3.    Derelerin Kardeşliği, Erişim:
http://www.derelerinkardesligi.com

 

Sayı 7 Su Sayfa 68-70

İvme Dergisi yazısıdır. Kaynak gösterilmeden kullanılamaz.